Joost van Halem
Herinneringen aan Johannes Paulus II
De klaagmuur in Jeruzalem; de gewijde sfeer is enorm. Je voelt dat mensen bidden maar dat de stenen, de grond, de lucht, dat alles één groot gebed is tot God. Zo was de sfeer in Krakau ook die zondagmorgen, 3 april 2005.
Al sinds 1948 worden Europeanen opgeleid aan het Europa college in Brugge. Ik bracht er een jaar door van 2004 en 2005. Na de val van de muur en uitbreiding van de Europese Unie kreeg dit college een vestiging in Natolin, Warschau. We gingen op bezoek vanuit Brugge aan Natolin en wat hebben we een lol gehad. Al in het vliegtuig steeg de spanning en na aankomst op het voormalige landgoed Natolin ontwikkelde het feestje van verbroedering zich van vloerniveau naar de tafels. Een inhoudelijk programma lag voor ons. Inclusief een bezoek aan het voormalige gettoterrein, lezingen en een bezoek per trein aan een historische burcht, de Wawel in het mij onbekende Krakau.
Zaterdagavond 2 april kregen we de film The Pianist te zien, over een Joods-Poolse pianist ten tijde van de oorlog. De film was gruwelijk en een groep studenten besloot alvast eerder de stad in te gaan. En ja, daar hoorde ik ook bij. Een korte wandeling naar de halte volgde. We stapten de metro in. Misschien had het iets te maken met de gruwelijke beelden dat we overdreven uitbundig waren maar na enkele minuten waren we dierengeluiden aan het imiteren. We hadden een hoek van een metrostel tot de onze gemaakt en het werd flink gezellig.
Tot onze verrassing stopt de metro opeens ergens. En blijft stil staan. 's avonds laat. Een zware - misschien te zware - stem deelt iets mee in het Pools. Het ontgaat ons enigszins gezien de activiteit van het moment. Maar de overige reizigers zijn opeens wel heel erg grauw. Enige mensen huilen. Een van de groep maant ons tot stilte. Er was toch iets met de paus? Lag die niet ziek in Rome? Iemand spreekt een reiziger aan. De Poolse paus blijkt overleden. En iedereen is nogal ontdaan. De reden ontging mij eerlijk gezegd, als protestant.
Als we bovengronds komen is Polen niet meer hetzelfde. Het bericht komt kennelijk hard aan. We lopen nog door tot het plein met cafés. Maar binnen is er niet echt een feestelijke sfeer. Jonge mensen praten druk met elkaar. Geen zaterdagavond muziek. Groepjes mensen drommen buiten samen. Sommige van ons houden het langer uit. Maar zelf ga ik met een kleinere groep al eerder weer terug naar Natolin. De volgende dag begin immers vroeg; een lange reis door het Poolse landschap naar Krakau.
Zondagmorgen stappen we in ouderwets aandoende treincoupés en maken een reis die erg lang door een glooiend landschap gaat. Is Polen echt zo groot? We zien haast geen huizen. En komen aan op een druk treinstation. Het is best lekker weer, de zon schijnt. En kennelijk is Krakau echt een toeristenstad. Een bijna onafgebroken sliert toeristen slingert naar het grote plein van Krakau. In ieder geval, ik dacht toeristen. Het plein is mooi, met een oud aandoend gebouw er middenin waar je omheen kan lopen. Maar de grote kerk aan het plein is kennelijk favoriet. Mensen staan in grote getalen in het portaal tot op het plein en volgen er de kennelijk mooie kerkdienst. Het zal wel iets met de overleden paus te maken hebben. We gaan op onderzoek uit in de stad, bezoeken de Wawel, de rivier, een klein Joods wijkje. En komen ook langs een groot complex. Hier is het ook al zo druk, zie je van ver af. In de buurt gekomen blijkt het een soort heiligdom. Stapels bloemen. Kaarsen kaarsen en nog eens kaarsen. Wat ik me herinner is het gesmolten kaarsvet dat gewoon op de weg blijft liggen. Een beetje Buckingham Palace na de dood van Lady Di. Maar dichtbij gekomen is de sfeer gewijder. Mensen zijn stil. Staan weer in groepjes zachtjes te praten. Wat zou het zijn? Het blijkt het bisschoppelijk paleis te zijn waar me duidelijk wordt dat Johannes Paulus II heeft gewerkt. En waar alle rouwende Polen iets achterlaten, bloemen, kaarse , kaarten. En gebeden. Opeens begreep ik iets van wat er aan de hand is.
Terug naar Jeruzalem. De sfeer in Jeruzalem heeft altijd een enorme indruk gemaakt, met al het bidden, de historie, de pijn en de blijdschap die er door elkaar heen lopen. Dat kan ik goed begrijpen gezien het historische en religieuze belang van de stad. Als de sfeer hier in Krakau ook zo is, dan zal het overlijden van de Paus dus ook heel veel betekenen voor de Polen. Als de sfeer op dat moment in Krakau ook zo gedragen en welhaast heilig is; dan moet het ook wel echt iets zijn, was mijn gedachte. Pas nu valt het kwartje. Dat krijg ik bevestigd als terug in Brugge de Polen een herdenkingsmoment organiseren ter ere van de Paus. Voor alle studenten van het college. Het raakt me dat deze jonge mensen met wie ik zoveel heb meegemaakt dat jaar, bijna allemaal moeten huilen tijdens de korte plechtigheid.
Die aprilmaand in 2005 heeft me zoveel laten zien over Johannes Paulus II dat ik met mijn verstand ben gaan begrijpen wat voor een man het was. Pas veel later - katholiek geworden - begrijp ik wat hij voor de Kerk daadwerkelijk heeft betekent. Maar als ik de JP2-kapel zie, moet ik toch ook wel aan die morgen in Krakau denken.